Dit jaar wordt de federale prijs voor armoedebestrijding toegekend aan partnerschappen die zijn opgericht om armoede preventief of curatief te bestrijden.
En 't Eilandje is een van de winnaars met haar ISSUE-project: dankzij ISSUE konden in 4 jaar tijd 100 mensen tijdelijk worden gehuisvest in leegstaande gebouwen, alvorens voor sommigen van hen permanente huisvesting te vinden.
Op dinsdag 10 oktober opent vzw L'Ilot haar gloednieuwe dagcentrum voor daklozen in Sint-Gillis (rue de l'Église 73). Het is naar dit volledig gerenoveerde onthaalcentrum, met heringerichte en geoptimaliseerde ruimtes, dat ons opvangcentrum deze zomer verhuisde.
Nooit eerder in haar meer dan 60-jarige bestaan heeft L'ILOT haar gebruikers zo'n aangepaste ontvangstruimte kunnen bieden. Dit nieuwe opvangcentrum, dat is bedacht en ontworpen om beter aan hun behoeften te voldoen, is het resultaat van jarenlang overleg met experts op dit gebied, onze teams en onze (inter)sectorale partners.
En deze nieuwe structuur heeft nu al een direct waarneembaar positief effect op het leven en welzijn van de mensen: sinds de opening hebben de teams van L'Ilot ter plaatse een duidelijke verbetering van het heersende klimaat en een drastische vermindering van het geweld geconstateerd. Dit bewijst eens te meer dat we alleen door kwaliteitsvolle diensten aan te bieden in een waardige omgeving, de straatbewoners echt even kunnen verlossen van de immense problemen van de straat en een sociale aanpak kunnen aanmoedigen die in de eerste plaats gebaseerd is op het opbouwen van vertrouwen, het socialiseren en het helpen van de gebruikers om hun onafhankelijkheid te herwinnen.
Naast basisdiensten die beter zijn aangepast aan de behoeften van de begunstigden, serveert het dagcentrum, dat 5 dagen per week open is (gesloten op maandag en vrijdag), nu 45 kant-en-klaarmaaltijden en biedt het toegang tot zes douches voor mannen, twee douches voor vrouwen en nog een voor mensen met beperkte mobiliteit. Er is ook een rustruimte voor maximaal 10 personen en een computerruimte.
Op de begane grond zijn de keukens van L'Ilot geïnstalleerd om de bereiding van maaltijden voor alle Brusselse diensten van L'Ilot te centraliseren. Hier wordt ook de productie van Pots de L'Ilot gehouden, het project van de sociale economie voor gecertificeerde biologische producten, bereid door een team van mensen die een (voor)opleiding in de horeca volgen.
Op de tweede en derde verdieping zijn nu de afdelingen administratie, communicatie en fondsenwerving van de vereniging gevestigd. Deze grotere concentratie van diensten geeft ook meer betekenis aan onze missie.
De vzw ‘t Eilandje werd in 1960 opgericht door Jean-Jacques Pagnano. Dat project was voor hem een persoonlijke zaak, een verhaal van twee vrienden.
In 1960 wordt een goede vriend van Jean-Jacques Pagnano opgesloten voor en dodelijk auto-ongeval onder invloed van alcohol. Via de verhalen van zijn vriend verneemt Jean-Jacques Pagnano hoe het er in de gevangenis aan toe gaat. Hij stelt vast dat celgenoten nergens naartoe kunnen wanneer ze vrij komen.
Het lot van die ex-gedetineerden treft hem en hij beidt aan om hen enkele dagen op te vangen. Een jaar later richt hij de vzw ‘t Eilandje op en opent een eerste opvanghuis zijn deuren in Brussel, voor een onvoorwaardelijke opvang en een begeleiding van mannen die de gevangenis verlaten.
In de nasleep worden elders in België Opvanghuizen voor ex-gedetineerden opgericht (in 1963 dat van Marcinelle, dat later naar Jumet verhuist), maar ook elders in Europa (Frankrijk, Italië) en wereldwijd (Brazilië).
Momenteel heeft ‘t Eilandje drie opvanghuizen voor mannen (Brussel, Jumet en Marchienne-au-Pont) en één opvanghuis voor vrouwen en gezinnen (in Brussel). Elk van die vier opvanghuizen is een plaats op mensenmaat met een opvangcapaciteit die we vrijwillig beperkt houden om de huiselijke sfeer en het welbevinden van elke bewoner te behouden.
Van de diverse profielen die in de Opvanghuizen terecht kunnen, voorzien we voor mensen die uit de gevangenis komen een specifieke opvang- en begeleidingsprocedure.
Veel daklozen komen recht uit een langdurig verblijf in een instelling: een psychiatrische instelling, ziekenhuizen, maar vaak ook gevangenissen. En zeker gevangenissen hebben de neiging om “tot dakloosheid te leiden”, om diverse redenen.
Een eerste probleem is het gebrek aan begeleiding van gedetineerden in de gevangenis: de financiering van de Belgische strafinstellingen wordt vooral besteed aan veiligheid (cipiers aanwerven, bewakingssystemen, ...) en het sociale luik krijgt slechts wat kruimeltjes. Er zijn veel te weinig maatschappelijk werkers in de strafinstellingen. En waar er tijdens de straf zelf al te weinig sociale begeleiding is, is die de facto nagenoeg onbestaande bij het vertrek. Nochtans is dat cruciaal.
Als men jaren in de gevangenis zit, komt dat er vaak op neer dat men zijn sociaal netwerk verliest, zodat men dus ook geen vangnet meer heeft wanneer men de gevangenis verlaat. Een deel van de ex-gedetineerden kan dus nergens terecht en eindigt dus op straat. Aanknopingspunten houden (vooral familiebanden of sociale banden) is nochtans cruciaal, want de hechtenis belet heel wat gedetineerden om gelijke tred te houden met de maatschappelijke veranderingen, wat hun herintegratie nog moeilijker maakt. Die nieuwe realiteit kan een bruuske confrontatie zijn, en de aanpassing vraagt tijd.
Michel (schuilnaam), die bij zijn vertrek uit de gevangenis in ‘t Eilandje werd opgevangen, getuigt: « Voor mij is dit een dubbele straf: je moet niet enkel je tijd in de gevangenis uitzitten, daarna begint de nachtmerrie opnieuw en word ik een tweede keer gestraft.
Deze werkwijze is niet enkel onrechtvaardig (de “schuld aan de maatschappij” van de ex-gedetineerde wordt geacht afgelost te zijn als hij zijn straf heeft uitgezeten), maar vooral niet doeltreffend. Heel wat ex-gedetineerden, waarvan de geestelijke gezondheid wankel is, vallen door deze nieuwe lijdensweg (opnieuw) in verslavingen, gaan (terug) in de criminaliteit, ...
En waar de voorzieningen van de Staat tekortschieten, nemen bepaalde organisaties op het terrein, vooral uit de sector van de strijd tegen dakloosheid en van verslavingspreventie, de begeleiding van die mensen op zicht. Onze Opvanghuizen krijgen meer vragen (in Jumet alleen al meer dan 200 per jaar) van mensen die de gevangenis verlaten dan we kunnen opvangen.
Het probleem begint al voor ze de gevangenis verlaten: doordat ze geen sociaal netwerk hebben kunnen vele gedetineerden waarvan de straf bijna ten einde loopt, aan de penitentiaire administratie geen geldig adres opgeven zodat ze geen penitentiair verlof krijgen (waar ze enkel recht op hebben als ze een adres hebben). Om dat - een beetje - op te vangen, houdt het Opvanghuis voor dakloze mannen in Jumet een kamer voor hen vrij. Daarmee kunnen we echter niet aan de vraag voldoen, want de vraag is veel groter dan wat we enkel met onze centra kunnen opvangen. Alle mensen die we bij hun vertrek uit de gevangenis opvangen, zijn eerder al bij ons geweest in het kader van een penitentiair verlof. Voor de anderen, die geen plaats vinden in instellingen zoals de onze, is het een noodlot om op straat te belanden. Aldus houdt de Staat een systeem in stand dat dakloosheid creëert.
Men zou zich in de eerste plaats kunnen afvragen of het voor bepaalde mensen wel zinvol is om ze op te sluiten. Volgens ons zou het verstandig zijn om alternatieven te ontwikkelen, zodat rechters een breder palet met mogelijke straffen hebben dan nu en dat die hel bepaalde mensen bespaard blijft.
Voor de profielen voor wie opsluiting echt nodig is, moet er in de gevangenis een betere sociale begeleiding zijn: die moet hen absoluut voorbereiden op de dag dat ze vrijkomen. Idealiter zou die begeleiding voortgezet kunnen worden zodra ze buiten zijn, om de overstap van het leven in de gevangenis naar het leven in de maatschappij te omkaderen. De FOD Justitie probeert dat deels met de oprichting van “transitiehuizen” waar bepaalde gedetineerden hun straf uitzitten en ze reeds in een “overgangssituatie” zitten tussen de gevangenis en de buitenwereld. Het aantal van dat soort huizen en het aantal plaatsen dat de facto beschikbaar is, is momenteel ruimschoots ontoereikend. De voorwaarden om er terecht te kunnen zijn ook erg strikt, waardoor de profielen die er het meest baat bij zouden hebben, ervan uitgesloten worden.
Tot slot is het ook niet normaal dat de federale Staat steunt op het werk van verenigingen, die met lachwekkende middelen de tekortkomingen moeten opvangen. Men zou dan ook op zijn minst mogen verwachten dat de FOD Justitie een specifiek budget voorziet voor de verenigingen die deze begeleiding op zich nemen. Momenteel zit er niet één euro belastinggeld in het werk dat we verrichten.
Hier is het interview met Benjamin, adviseur belangenbehartiging bij 't Eilandje
Opvanghuizen zoals die van ‘t Eilandje zijn de laatste stap om te zorgen dat een gedetineerde penitentiair verlof kan krijgen en om te vermijden dat hij, na zijn straf, op straat belandt.
We weten het: het penitentiair verlof is een scharniermoment tussen de gevangenis en de vrijlating. Die eerste stappen buiten de gevangenis geven de gedetineerde de kans om langzaamaan zijn waardigheid terug te vinden en zijn vertrek voor te bereiden (een woning, een job, ... zoeken).
Maar er is een schrijnend tekort aan plaatsen in de verblijfsstructuren zoals de Opvanghuizen van ‘t Eilandje. Naast die problematiek komt nog een andere alarmerende realiteit: de penitentiaire instellingen hebben niet voldoende maatschappelijk werkers om de gedetineerde voor hun vertrek te begeleiden.
Er zijn nog altijd te veel ex-gedetineerden die na hun herontdekte vrijheid op straat belanden, omdat ze geen sociaal netwerk hebben waar ze kunnen op terugvallen, omdat er binnen de gevangenis geen psychosociale begeleiding is en omdat er onvoldoende plaatsen zijn in de opvangcentra. En net om die redenen krijgen ze tijdens hun straftijd ook geen penitentiair verlof.
Enkel al in het Opvanghuis in Jumet krijgen we ongeveer 200 aanvragen per jaar, terwijl er maar enkele plaatsen beschikbaar zijn. De mensen die we niet kunnen opvangen, belanden onvermijdelijk op straat. Met alle risico’s van dien, dat hun herintegratie in de maatschappij niet lukt.
Door recht van de gevangenis naar de straat te gaan, gaan ze gewoon van de ene hel naar de andere. Daarmee krijgen ze eigenlijk een dubbele straf: nadat ze hun schuld aan de maatschappij hebben betaald, worden ze een tweede keer veroordeeld doordat het gerechtelijk systeem niet doeltreffend is en dysfunctioneel is en door de vraag om bestraffing die in de publieke opinie sterk leeft. Ex-gedetineerden die gestigmatiseerd zijn door het misdrijf dat ze hebben gepleegd, krijgen weinig sympathie van het publiek en het lijden dat ze doormaken wordt miskend.
Daarom zijn het verblijf en de begeleiding van mensen die uit de gevangenis komen, een uitermate complex item.
Een geïndividualiseerde en kwalitatieve psychosociale begeleiding geeft mensen die door het leven niet gespaard werden, de kans om opnieuw waardige en blijvende oplossingen te vinden.
2020 was, zoals iedereen weet, een erg moeilijk jaar op psychologisch en sociaal vlak. Al onze diensten hebben hun manier van werken moeten aanpassen en de richtlijnen moeten naleven om de pandemie tegen te gaan. De opeenvolgende lockdowns, de gezondheidsmaatregelen en de sociale afstand hebben een heel aantal activiteiten stilgelegd die essentieel waren om de band met de mensen te behouden en hun eigenwaarde terug te geven. Eén van onze prioriteiten voor 2021 was daarom om de band tussen de werkers en werksters enerzijds en de gebruikers en gebruiksters anderzijds op te bouwen en te versterken.
Onze leidraad is dakloosheid de wereld uit te helpen met structurele, waardige en duurzame woonoplossingen. Ons werk op dat vlak is daarom evenredig met de nood van de mensen die we begeleiden: essentieel en veelzijdig. Preventie van dakloosheid maakt integraal deel uit van de benadering van ʻt Eilandje en staat centraal binnen al onze overwegingen ten aanzien van mensen die dakloos dreigen te worden. Op het terrein vertaalt zich dat concreet in, met name, de dienst Thuisbegeleiding (S.Ac.A.Do.) en de Huisvestingsdienst (SIL).
Door de toenemende sociaaleconomische crisis vlak na de coronacrisis, die recent nog groter geworden is door de energiecrisis en de keldering van de koopkracht van de huishoudens, is de krachtlijn Preventie van onze werking belangrijker dan ooit: de begeleiding van mensen die dakloos dreigen te worden, zodat zij hun woning niet verliezen, is net zo belangrijk als de begeleiding van mensen die hun woning al kwijt zijn. Concreet loopt tegenwoordig een groot aantal mensen en gezinnen het risico om dakloos te worden, en dat aantal blijft groeien. Door hen nu te begeleiden, remmen we de stijging van het aantal mensen dat op straat terechtkomt af.
Voor iedereen die elke dag opnieuw moet kiezen tussen de huur betalen of de koelkast vullen is het bezoek van onze teams cruciaal. Het gaat erom dat eenieder zich thuis wat beter voelt en in zijn of haar woning kan blijven wonen. Voor ʻt Eilandje is de uitdaging groot: dakloosheid zo goed als mogelijk voorkomen.
De diensten van ʻt Eilandje kaderen niet zozeer in een humanitaire of goede doel opvatting voor bijstand aan personen, dan wel in een visie die sociale rechtvaardigheid promoot en ze hebben als doel dakloosheid te bestrijden door de rechten van personen te herstellen. Deze visie op maatschappelijk werk geeft voorrang aan langetermijnoplossingen en betrekt de begunstigden actief bij de voorgestelde aanpak. De bedoeling is om mensen hun toekomst zelf in handen te la-ten nemen en om de weg naar autonomie en emancipatie te openen.
>> Lees ons activiteitenverslag.
Gealarmeerd door de cijfers die inconsistent leken met de armoederealiteit waarin vrouwen in België leven*1 maar ook door de feedback van het terrein zelf, waaruit bleek hoe moeilijk het was om dakloze vrouwen goed te begeleiden, leek het ons noodzakelijk om een actiestudie te voeren om beter in kaart te brengen hoe vrouwen op straat terechtkomen en om hun specifieke behoeften te onderzoeken. Dat hebben wij in 2021 gerealiseerd en onze vaststellingen zijn overduidelijk: het aantal dakloze of slecht gehuisveste vrouwen wordt enorm onderschat en het dienstenaanbod is niet geschikt voor hen, hoewel zij meer geweld tegenkomen dan hun mannelijke collegaʼs.
Die onderschatting van het aantal dakloze vrouwen heeft te maken met wat wij “verborgen dakloosheid” noemen, die vooral vrouwen treft: om niet op straat te moeten slapen, brengen ze een nacht bij een vriendin door, dan een nacht in een auto, enz., waardoor ze onder de radar blijven en niet in de statistieken voorkomen. Het merendeel van deze vrouwen heeft geweld gekend (meestal huiselijk of intrafamiliaal geweld, maar ook sek-sueel geweld en/of geweld met betrekking tot mensenhandel of geweld tegenover vluchtelingen) alvorens hun woning te verliezen en eens ze op straat terechtkomen, leven ze opnieuw onder de voortdurende dreiging om aangerand te worden. Ze hanteren daarom onzichtbaarheidsstrategieën: ze vermannelijken, verwaarlozen bewust hun hygiëne of verplaatsen zich voortdurend, wat enerzijds opnieuw bijdraagt aan hun onzichtbaarheid, maar ook van invloed is op hun lichamelijke en mentale gezondheid.
Het dienstenaanbod in onze regio is niet (voldoende) aangepast aan de behoeften van deze vrouwen en aan hun pad vol geweld: de gemengde structuren werken niet, want die worden grotendeels door mannen bezet en het gemengde karakter ervan is voor sommige slachtoffers van ernstig geweld onoverkomelijk. Bijgevolg vermijden vrouwen die plekken, zoals blijkt uit de bezoekcijfers van onze diensten. Wij hebben samen met een groep ervaringsdeskundigen en door middel van een sectoroverschrijdende aanpak een aantal aanbevelingen ontwikkeld om deze vaststellingen met waardige en duurzame oplossingen aan te pakken, waaronder de oprichting van een dagcentrum door en voor vrouwen.
Dat centrum zal aansluiten bij onze waarden en de autonomie van de gebruiksters aanmoedigen. Er zal gewerkt worden met teams met kennis van gendergerelateerd geweld en van alle uitdagingen rond vrouwenrechten. Op die manier zullen vrouwen zich veilig kunnen voelen en zal hun ervaring gewaardeerd worden.
Deze nieuwe structuur zal niet alleen voldoen aan de specifi eke behoeften van vrouwen, maar zal ook een impact op kinderen hebben. We weten namelijk dat kinderen in onze regio ongeveer 20% van de daklozen uitmaken, dat zij meestal met hun moeder samenleven en dat eenoudergezinnen bijna uitsluitend door vrouwen gedragen worden. Door de moeders op te vangen zorgen we ervoor dat bestaansonzekerheid niet van generatie op generatie overgedragen wordt en dat die kinderen niet op hun beurt dakloze volwassenen worden.
>> Lees ons activiteitenverslag.
*1 Volgens de laatste telling, uitgevoerd in november 2020 door Brussʼhelp, was slechts 21% van de daklozen in de Brusselse regio een vrouw, hoewel alle becijferde indicatoren erop wijzen dat armoede meer vrouwen dan mannen treft (zie in dat verband De Kart n°1 over dakloze vrouwen, te downloaden op de website van ʻt Eilandje, gepubliceerd in maart 2021).
Door de sterke stijging van de energieprijzen en door de algemene infl atie is een groot aantal mensen veroordeeld tot bestaansonzekerheid. Een nieuwe woning voor daklozen vinden is een eerste stap; daarna moeten zij er ook in slagen om de woning te behouden.
Daarom moet er, naast de ontwikke-ling van een aanbod aan waardige, toegankelijke en duurzame woningen, ook thuisbegeleiding aangeboden worden. Dat is de taak van onze twee diensten Thuisbegeleiding (S.Ac.A.Do.), waarvan de ene actief is in de regio Brussel en de andere in de regio Charleroi. Door zich aan te passen aan het ritme van de persoon of het gezin voor wie een woning gevonden werd, spelen de diensten een essentiële rol in het leven van deze mensen en werken op verschillende terreinen, zodat de gebruikers zich de woning kunnen toe-eigenen en er een evenwicht kunnen vinden.
Administratieve ondersteuning om het papierwerk af te handelen, budgetbegeleiding om prioriteit te geven aan de betaling van rekeningen en schulden, raad van professionals om de maatschappelijke steunverlening waarop eenieder recht heeft beter te begrijpen en te ontvangen, begeleiding bij de in-schrijving in een gezondheidscentrum of bij de zoektocht naar een waardi-gere woning of een woning die beter beant woordt aan de fi nanciële mid-delen, hulp bij het scheppen van nieuwe sociale banden of bij de integratie in de wijk... Of, simpelweg, een luisterend oor en psychosociale ondersteuning om de moed erin te kunnen houden...
Een ondersteunend netwerk rondom de betrokken persoon is een belang-rijke voorwaarde alvorens de be-geleiding stop te zetten. Als het op fi nancieel, medisch, administratief en woonvlak beter gaat met de persoon in kwestie, komen soms eenzaamheid en de angst om zich alleen tussen vier muren te bevinden om de hoek kijken. Die eenzaamheid kan zorgen voor onaangepaste reacties en nieuwe problematieken (neiging tot drinken, in zichzelf gekeerd geraken, verlei-ding om weer op straat te gaan leven en om zijn of haar vroegere overle-vingsnetwerk op te zoeken, enz.).
In 2021, begeleidde één van onze S.Ac.A.Do.-teams bijvoorbeeld Marie, die een huur van 900 euro betaalde met een OCMW-uitkering voor alleenstaanden van eveneens ongeveer 900 euro. Je begrijpt al snel hoe moeilijk het voor haar was om menswaardig te kunnen leven met een huur die even hoog was als haar inkomsten. Als ge-volg van een werkongeval waren de cognitieve vaardigheden van Marie achteruitgegaan. Wij hebben haar daarom geholpen bij haar aanvraag bij de Federale Overheidsdienst Soci-ale Zekerheid om een erkenning als gehandicapt persoon te krijgen. Uiteindelijk had Marie recht op een bijko-mend inkomen, waarmee ze met een rustiger gemoed kon leven.
Door de coronacrisis in 2020 waren we genoodzaakt onze manier van werken aan te passen en konden we geen thuisbezoeken meer doen. Het gemis aan contact had een enorme impact op de begeleide personen: ze hadden enorm geleden onder de eenzaamheid, temeer daar het grotendeels om alleenstaanden ging met weinig sociale contacten en een zo goed als onbestaand familienetwerk.
Tijdens dat jaar hebben we meer dan ooit het belang van ons werk ingezien en dat van één van onze belangrijkste werkterreinen: bij de mensen thuis. Daarom hebben we in 2021 van het herinvoeren van thuisbezoeken een prioriteit gemaakt. Tijdens die bezoeken werden uiteraard de gezondheidsmaatregelen strikt nageleefd. Daarnaast hebben we ook opnieuw collectieve activiteiten georganiseerd, zowel culturele, sociale of vrijetijdsactiviteiten als ontspan-nende activiteiten. Zo werd er een picknick, een cinemadebat, een bowling en een bezoek aan de kerstmarkt georganiseerd om de eenzaamheid te doorbreken die ontstaan was tijdens de pandemie.
>> Lees ons activiteitenverslag.
Hulp tijdens de verhuis of het intrekken in een woning, materiaal en meubels ter beschikking stellen, meubels installeren, schoonmaken en herstellingen en kleine werken uitvoeren zijn allemaal concrete acties aangeboden door de SIL, onze Huisvestingsdienst, die een sectorspecifi eke aanpak heeft voor elke dakloze die gebruikmaakt van de Brusselse diensten.
De SIL werd midden in de coronacrisis op-gericht en is actief sinds november 2020. De dienst biedt logistieke begeleiding aan daklozen wanneer ze in een woning intrekken. De dienst helpt hen zich hun nieuwe woonplek eigen te maken zodat ze zich er daadwerkelijk thuis voelen. Doordat wij hen meubels, elektri-sche apparaten, decoratieve elementen, enz. laten kiezen en gratis geven, kunnen begeleide personen hun nieuwe interieur naar eigen smaak inrichten. Zo voelen zij zich waardiger en wordt de band met hun woning versterkt, wat de kans om de woning te behouden vergroot.
>> Lees ons activiteitenverslag.
5 krachtlijnen: noodopvang, tijdelijk verblijf, huisvesting, opleiding en een job en gezonde voeding.
Hartelijk dank aan Ariane, Charline, Philip, Kasole, Stephan, Ana, Simon, Eric, Khalid, Véronique, Fred, Julie, Edgar, de medewerkers, vrijwilligers en bewoners die dag na dag deelnemen aan het leven van L'Ilot.